Ekonomisti politik Benjamin Friedman e ka krahasuar një herë shoqërinë perëndimore moderne me një biçikletë, rrotat e të cilës mbahen në lëvizje prej rritjes ekonomike. Nëse kjo lëvizje do të ngadalësohej apo do të ndalej, shtyllat që mbajnë në këmbë shoqërinë tonë – demokracia, liritë individuale, toleranca sociale dhe shumë të tjera – do të fillonin të shembeshin.
BBC, në një artikull me titull “Perëndimi mund të shembet”, i ka bërë jehonë kësaj ideje.
“Nëse nuk gjejmë mënyrën për të rivënë rrotat në lëvizje, në fund do të na duhet të përballemi me një katastrofë sociale. Të tilla kanë ndodhur shumë herë në historinë e njerëzimit dhe asnjë qytetërim, sado në dukje i madh, nuk është imun ndaj dobësive që mund të shpien në fundin e tij. Duke përjashtuar ngjarje që u japin fund specieve, si për shembull një asteroid, një dimër bërthamor apo një epidemi vdekjeprurëse, historia na thotë se zakonisht janë një sërë faktorësh që kontribuojnë për shembjen e qytetërimit”.
Sipas Joseph Tainter, sociolog i famshëm në Utah State University, autor i librit “Shembja e shoqërive komplekse”, një prej leksioneve më të rëndësishme të rënies së Romës, është se kompleksiteti e ka një kosto.
“Siç thonë ligjet e termodinamikës, duhet energji për të mbajtur çfarëdolloj sistemi në një gjendje komplekse dhe të rregullt – dhe shoqëria njerëzore nuk bën përjashtim. Që nga Shekulli i Tretë, Roma shtonte gjithnjë e më shumë gjëra të reja: një ushtri të dyfishtë në dimensione, një kalorësi, provinca që kishin nevojë për burokraci të tyret, gjykata dhe mbrojtje, vetëm për të ruajtur status quonë e saj dhe për të mos rrëshkitur pas. Në fund, nuk mund të përballonte dot më atë lloj kompleksiteti. Ishte dobësia fiskale dhe jo lufta, që shkaktoi shembjen e Perandorisë. ‘Imagjinoni kostot, nëse do të na duhej të ndërtonim një mur në det përreth Manhatanit, vetëm për t’u mbrojtur nga stuhitë dhe baticat’, thotë Tainter. Do të shkaktonte probleme fiskale dhe dobësim”.
Thomas Homer-Dixon parashikon që shembjes së shoqërive perëndimore, do i paraprijnë valët e mëdha të migrantëve. “Duke qenë se shtetet më të varfëra vazhdojnë të shpërbëhen në mesin e konflikteve dhe fatkeqësive natyrore, valë të mëdha imigrantësh do të shpërthejnë nga rajonet në vështirësi, me njerëz që do të kërkojnë strehim në shtete më të qëndrueshme. Shoqëritë perëndimore do të përgjigjen me kufizime dhe ndalime të imigrimit. ‘Eshtë pothuaj një përpjekje imunologjike nga ana e shteteve perëndimore, për të ruajtur periferinë dhe për t’i bërë ballë presionit’, thotë Homer-Dixon”.
Por ka edhe një skenar të tretë. “Shoqëritë mund të pësojnë edhe një fund jo dramatik e të dhunshëm. Në disa raste, qytetërimet thjesht zhduken – jo me një goditje, por dalëngadalë. ‘Perandoria britanike hyn në këtë grup, që nga 1918-a’, thotë Jorgen Randers, ‘dhe shtete të tjera perëndimore mund të marrin këtë rrugë. Shtetet perëndimore nuk do të shemben, por funksionimi i rregullt dhe natyra miqësore e shoqërive perëndimore do të zhduken. Shoqëria demokratike dhe liberale do të dështojë, ndërsa fituese do të jenë qeveritë më të forta, si Kina”.
