Në kohën e rënijes së regjimeve komuniste të Bllokut të Lindjes, mes tyre duke fillu nga rënija e Murit të Berlinit, rënija e regjimit të Rumanisë, e deri edhe rënija e regjimeve në Ish-BRSS dhe ish-jugosllavi. Me këtë edhe Bashkimin e shteteve të ndara nga Terrori i Kuq- komunizmi rus, si dhe me pavarësimin e shteteve të gllabëruara dhunshëm, erdhi edhe në Ballkan!
Janë mirë të njohura nga organizimet politike me mjete demokratike si protesta e demostrata e deri tek mjetet e fundit pra të luftës për Liri dhe rifitim të shtetësisë!
As Trojet tona Shqiptare, të coptuara në disa shtete nga sllavët e Ballkanit( kryesisht), nuk qëndruan të heshtur, madje rezistenca vazhdoi që nga pas Lufta e II Botërore në vazhdimsi!
Më 1 e 2 mars 1992, edhe në Luginën e Preshevës, është zhvillu referendumi gjithëshqiptarë. Nga 75 vendvotime, në shtëpi dhe lokale private, e që edhe në ditën e parë janë pengu nga policia e Serbisë të votonin. Dolën mbi 46.000 votues, pra me 98 % e popullsisë u përgjegjën pozitivisht opsioneve të këtij referendumi, pra për Autonomi Territoriale me të drejtë Bashkimi me Kosovën!
Serbia pengoi këtë referendum, siç zakonisht vepronte dhe ende vepron!
Lugina e Preshevës, zhvilloi edhe luftën Çlirimtare në vitin 2000-2001, e që u arrit Marrëveshja e Paqes së Konçulit, në Maj 2001, ku garantohej që zgjedhja e Statusit politik të Luginës së Preshevës do të bëhet me mjete politike-dialog!
Deri në vitin 2001, Lugina e Preshevës, kishte avansu kauzën e saj Kombtare, mirëpo me demobilizimin e UÇPMB-së, ajo së pari është harruar nga vetë ne Shqiptarët e asaj ane!
Sot pas 25 vitesh pas referendumit, si dhe pas 16 vitesh pas arritjes së Marrëveshjes së Paqes së Konçulit, statusi politik i Luginës mbetet i pazgjedhur, madje për më keq, as nuk ka shpresa që të trajtohet!
Çfarë i mbetet sot Luginasve?!
Duke pasur parasysh problemet si: zgjedhjen e statusit polik të Luginës, pastaj mospërfaqësimi real në nivel lokal e veçmas në nivel qendrorë( çdonjëri Luginas jemi për Bashkim me Kosovën! E që në parlamentin e Serbisë, përfaqësohemi nga “deputetët”, që më shumë i shërbyen interesit të Serbisë sesa atij Shqiptarë); Serbia përzgjedh politikanët Shqiptarë( si për përfaqësimin në nivel lokal, por edhe në atë të ashtuquajtur republikan); mospërfaqësimi i denjë nga politikanët e tillë( asnjëherë denjësisht nuk kanë përfaqësu Interesin Kombtarë Shqiptarë të Luginës së Preshevës!); nepotizmi dhe korrupsioni( vazhdimisht njihen për korrupsion dhe nepotizëm!); heshtja e politikës së terrorit të Serbisë( kanë bë që Çështja Kombtare e Shqiptarve të Luginës së Preshevës, si në arenën ndërkombtare dhe rajonale të heshtet a së paku të minimizohet); ekzistimi i dhjetra partive dhe fraksioneve politike në Luginë dhe mosunifikimi i tyre rreth Kauzës Kombtare Shqiptare të Luginës së Preshevës; bastisje dhe kontrolle si formë e terrorit shtetror; vrasje politike dhe vrasje fëmijësh; marrja në biseda informative dhe përndjekja sidomos e disa ish-pjestarve të UÇPMB-së; përzgjedhja e policisw multiçetnike; prezencë enorme e forcave militare e paramilitare të Serbisë edhe e atyre që janë të dyshuara për krime lufte; çështja e abetareve dhe e librave të ardhur nga Kosova; çështja e diplomave të Republikës së Kosovës; çështja e mësimit-besimit fetar në shkollë( e korrikuluar nga shërbimet sekrete të Serbisë!); ikja e rinisë së shkolluar kryesisht në botën perëndimore dhe në Republikë të Kosovës; pasivizimin e intelektualve Shqiptarë të Luginës së Preshevës në lidhje me avansimin e Çështjes Kombtare Shqiptare dhe zgjedhjen e Statusit Politik të Luginës së Preshevës; arrestime burgosje dhe dënime politike si formë e terrorit shtetror( kryesisht e ish-veteranëve të Luftrave Çlirimtare Shqiptare, duke i akuzu kinse për krime lufte, por edhe për terrorizëm etj); heqje nga regjistrat civil të qytetarve Shqiptar të Luginës; mohimi i gjuhës shqipe në institucionet e shtetit kolonial të Serbisë; mosregjistrim real të Shqiptarve të Luginës me rastin e Regjistrimit të popullsisë së Serbisë; mungesa e perspektivës ekonomike( kryesisht tek të rinjët); pengesat në ndërmarrjen e iniciativave për hapje biznesesh të vogla dhe të mesme; pengesat në tregti brenda Serbisë( duke i sabotu produktet e Shqiptarve të Luginës); pengesa në tregti përmes pikave kufitare me Maqedoninë dhe Republikën e Kosovës; mirëqenie të ulët sociale dhe shëndetësore; tarifa të larta për energji elektrike; tarifa të larta për hapje dhe mbajtje të bizneseve; haraç nga policia kriminale e Serbisë për bizneset lokale( pra plaçkitje); gjoba të panumërta për shkelje të ndryshme kinse të bëra nga bujqit, blegtorët, tregtarët Shqiptarë të Luginës së Preshevës; papunësi e lartë; ngulfatje të tregut lokal me produkte të Serbisë qofshin produkte bujqësore, blegtoriale, ndërtimtarie, industriale etj që bizneset lokale të falimentojnë; përvetësimin e trashëgëmisë kulturore-historike-arkeologjike të Shqiptarve të Luginës së Preshevës, si me përvetësim të lokaliteteve arkeologjiko-historike Ilire dhe vjedhje të arkefakteve; tjetërsim të Historisë Kombtare Shqiptare edhe përmes fesë( duke tentu të na identifikojnë si Turq, Boshnjak, serbë të islamizuar etj)!; ndalimi i festave Kombtare Shqiptare; ndalimi i Flamurit tonë Kombtarë Shqiptarë; heqja e monumenteve tona Historike( mes tyre edhe Lapidarit të UÇPMB-së) etj.
Derisa në Luginë të Preshevës, por edhe në Serbi, janë të vendosura jo pak Organizata Ndërkombtare qeveritare dhe joqeveritare( sidomos), të cilët pos statusit të shikuesit, me rastin e shkeljeve të të drejtave themelore të njeriut nuk kanë asnjë kompetencë më tepër! Kjo dmth që asnjë Luginas nuk i beson asnjë organizate të tillë, sepse Serbia, në prani të tyre lirshëm bënë shkeljen e të drejtave të tyre!
Konsulto aktet normative, prej të cilave një numër të madh janë të miratuara edhe nga Serbia, por që përballë Shqiptarëve të Luginës së Preshevës, nuk zbatohen aspak, si:
- Konventën kuadër “ për mbrojtjen e Pakicave Kombtare” ;
- Deklarata Universale mbi të Drejtat e Njeriut;
- Konventa Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore;
- Protokollet e Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore;
- Konventa Ndërkombëtare mbi të Drejtat Civile dhe Politike;
- Protokollet e Konventës Ndërkombëtare mbi të Drejtat Civile dhe Politike;
- Konventa për Eliminimin e të Gjitha Formave të Diskriminimit Racor;
- Konventa për Eliminimin e të Gjitha Formave të Diskriminimit të Gruas;
- Konventa për të Drejtat e Fëmijëve;
- Konventa e Këshillit të Evropës për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare;
- Karta Evropiane për Gjuhët Rajonale ose Minoritare etj
Nga ana tjetër ne Shqiptarët e Luginës së Preshevës, duhet të vetëreflektojmë, për t’i gjetur gabimet tona, që na çuan në këtë ngecje së paku 16 vjeçare( nga Lufta e UÇPMB-së). Ky shekull është Ora Shqiptare, o sot, o kurrë mund t’i arrijmë të Objektivat tona Kombtare!
Liria e Luginës, me çdo kusht, me çdo mënyrë dhe me çdo çmim!
Kështu është 25 vjetori i Referendumit të Luginës së PreshevësSkender Jashari i burgosur politik nga EULEX, për rastet e sulmeve kundër policisë dhe xhandarmërisë së Serbisë në. Dobrosin komuna e Bujanocit. Ky shkrim është pjesë e marrur nga punimi i bërë gjatë qëndrimit në burgimin politik! Master drejtimi juridiko-penal dhe studime joformale ushtarake.
